भारतीय चित्रपटसृष्टीला ‘अंकुर’, ‘निशांत’ आणि ‘माथन’ सारखे अनेक राष्ट्रीय पुरस्कार विजेते चित्रपट देणारे ज्येष्ठ दिग्दर्शक श्याम बेनेगल (Sham Benegal) यांचा २३ डिसेंबर रोजी मृत्यू झाला आहे. दोन दिवस कोमात राहिल्यानंतर सोमवारी सायंकाळी त्यांचे निधन झाले. श्याम बेनेगल यांनी इंडस्ट्रीला केवळ अविस्मरणीय चित्रपटच दिले नाहीत तर अनेक अद्भुत अभिनेतेही दिले. शबाना आझमी, स्मिता पाटील, नसीरुद्दीन शाह, ओम पुरी, अमरीश पुरी आणि अनंत नाग यांसारख्या अनेक मोठ्या नावांचाही या यादीत समावेश आहे.
श्याम सुंदर बेनेगल यांचा जन्म १४ डिसेंबर १९३४ रोजी हैदराबादमधील एका मध्यमवर्गीय कुटुंबात झाला. वयाच्या अवघ्या १२व्या वर्षी श्याम बेनेगल यांनी त्यांच्या फोटोग्राफर वडिलांच्या कॅमेऱ्याने त्यांचा पहिला चित्रपट शूट केला. बेनेगल हे प्रसिद्ध अभिनेते आणि चित्रपट निर्माते गुरु दत्त यांचे चुलत भाऊ होते.
श्याम बेनेगल १९५९ मध्ये मुंबईत आले. येथे तो एका जाहिरात कंपनीत कॉपी रायटर म्हणून काम करू लागला. पदोन्नती मिळाल्यानंतर ते येथील क्रिएटिव्ह हेड झाले. 1962 मध्ये त्यांनी गुजराती भाषेत पहिला डॉक्युमेंटरी फिल्म बनवली. 1966 ते 1973 पर्यंत श्याम बेनेगल यांनी पुणे येथील फिल्म अँड टेलिव्हिजन इन्स्टिट्यूट ऑफ इंडियामध्ये अध्यापन केले. 1974 मध्ये ‘अंकुर’ हा पहिला फीचर फिल्म बनवण्यापूर्वी श्याग बेनेगल यांनी ॲड एजन्सीसाठी अनेक ॲड फिल्म्स बनवल्या.
श्याम बेनेगल यांनी त्यांच्या ‘अंकुर’ या पहिल्या चित्रपटात आंध्र प्रदेशातील शेतकऱ्यांचे प्रश्न मांडले. या चित्रपटाला राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कारासह 43 पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले. 24 व्या बर्लिन आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात या चित्रपटाला गोल्डन बेअर श्रेणीत नामांकन मिळाले होते. यानंतर त्यांनी आपल्या करिअरमध्ये ‘निशांत’ आणि ‘मथन’सह अनेक हिट चित्रपट दिले.
श्याम बेनेगल यांचा ‘मंथन’ हा देशातील पहिला क्राउड फंडिंग चित्रपट होता. 1976 मध्ये प्रदर्शित झालेला हा चित्रपट बनवण्यासाठी त्यावेळी पाच लाख शेतकऱ्यांनी जमा करून 2 कोटी रुपये दिले होते. अशा प्रकारे पाच लाख निर्माते असलेला हा एकमेव चित्रपट म्हटला गेला. स्मिता पाटील, गिरीश कर्नाड, नसीरुद्दीन शाह, अमरीश पुरी यांसारख्या बड्या कलाकारांनी यात काम केले.
सर्वाधिक राष्ट्रीय पुरस्कार जिंकण्याचा विक्रम श्याम बेनेगल यांच्या नावावर आहे. त्यांनी विविध श्रेणींमध्ये 13 राष्ट्रीय पुरस्कार पटकावले.
– आपल्या करिअरमध्ये 24 चित्रपट, 45 डॉक्युमेंटरी आणि 15 ॲड फिल्म्स बनवणाऱ्या श्याम बेनेगल यांना फिल्म इंडस्ट्रीतील योगदानासाठी 1976 मध्ये पद्मश्री आणि 1991 मध्ये पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले होते.
– बेनेगल यांना 2005 मध्ये भारतीय चित्रपटसृष्टीचा सर्वात मोठा सन्मान दादासाहेब फाळके पुरस्कारही देण्यात आला होता.
श्याम बेनेगल यांनी त्यांच्या कारकिर्दीत ‘जुबैदा’, ‘द मेकिंग ऑफ द महात्मा’, ‘नेताजी सुभाषचंद्र बोस: द फॉरगॉटन हिरो’, ‘मंडी’, ‘आरोहण’ आणि ‘वेल डन अब्बा’ सारखे डझनभर उत्तम चित्रपट केले. चित्रपटांव्यतिरिक्त, बेनेगल यांनी जवाहरलाल नेहरू आणि सत्यजित रे यांच्यावर डॉक्युमेंटरी चित्रपटही बनवले. त्यांनी दूरदर्शनसाठी ‘यात्रा’, ‘कथा सागर’ आणि ‘भारत एक खोज’ या मालिकाही दिग्दर्शित केल्या.
बेनेगलचा शेवटचा चित्रपट ‘मुजीब – द मेकिंग ऑफ अ नेशन’ होता, जो 2023 साली प्रदर्शित झाला होता. या चित्रपटाचे शूटिंग दोन वर्षे चालले. हा चित्रपट बांगलादेशचे पहिले राष्ट्रपती शेख मुजीबुर रहमान यांच्या जीवनावर आधारित होता. चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर बांगलादेशात सत्तापालट झाला.
दैनिक बोंबाबोंबचा व्हॉट्सॲप ग्रुप जॉईन करण्यासाठी या लिंकवर क्लिक करा
हेही वाचा
दिग्दर्शक श्याम बेनेगल यांचा मृत्यू; 90 व्या वर्षी घेतला अखेरचा श्वास
सालार २ ची स्क्रिप्ट झाली पूर्ण; प्रभास सोबत प्रशांत नील लवकरच सुरु करत आहेत चित्रपट…
